Шеърий нутқ ҳақида умумий тушунча. Шеърий ва насрий нутқларнинг ўзига хослиги.

Шеърий тил- мураккаб, серқирра, сержило, образли нутқ. Шеърий нутқ - шеър тузилиши - ўзгача бир дунё: шеър туқимасида, биринчидан, насрий ва драматик асарлардагидек,гоя, образ, конфликт, сюжет, композиция, бадиий тил унсурлари мавжуд бўлса, иккинчидан, унда фақат шеър тузилишига хос бўлган унсурлар: мусиқийлик, Оханг, ритм, бўғин, туроқ, бош туроқ, туркум, вазн, қофия, банд, кучимлар, фигуралар, бадиий санъатлар, фонетик усуллар бўлиши.

Шеърий нутқда «юрак сезгиларини кўрсатадиган» (А. Фитрат) маънавий-илохий куч-оханграбо, жозиба бўлиши шартлиги.

Шеър тизимлари- метрик (антик), силлабик, тоник, силлаботоник, гекзаметр, дольник...
Жахон шеър тизимларини квантитатив ва квалитатив типларга ажратиб ўрганиш анъанаси мавжудлиги. Узбек шеър тизимлари: барсох шеър тизими ва аруз тизими.

Ўзбек шеършунослигига қисқача экскурс: Бармок шеър тизими ва унинг конуниятлари.

Ритм - шеър мисраларида бир-бирига тенг нутқ бўлакларининг бир текисда ва изчил такрорланишидан келиб чиқадиган охандошлик (зарб, бармок, аруз). Ёки шеър мисраларидаги ритмик бўлакларнинг нотекис такрорланишидан келиб чиқувчи оханг (зарб)(сарбаст).

Ритм - шеър мусиқийлигини таъминловчи бош восита эканлиги.
Хаёт - ритм манбаи. Ритмнинг вазн, қофия, интонация, поэтик фигуралар, бадиий санъатлар, кучимлар билан узвий боғликлиги.

Ритмни вужудга келтирувчи унсурлар: бўғин, туроқ, бош туроқ, туркум хақида маълумот

Бармок ва арузда ритмни вужудга келтиришдаги ўзига хосликлар.


Вазн- шеър тузилишининг асосий уловчи, меъёри, мезони. Вазн типлари: содда вазн, қўшма вазн ва эркин вазн ҳақида маълумот.

Бармоқ ва арузда вазнларни вужудга келишидаги ўзига хосликлар.

Банд- шеърнинг йирик ритмик бўлаги. Банд ва унинг вазифалари. Банд тузилиши. Банд турлари: содда бандлар ва мураккаб бандлар. Маснавий, мусаллас, мураббаъ, мухаммас, мусаддас, мусамман бандлари тахлили.