2-дарс "РИТМ ҲАҚИДА ТУШУНЧА"

РИТМ -бу шеър мисраларида мавжуд бир - бирига тенг нутқ
бўлакларининг бир текисда изчил ва равон такрорланишидан содир
бўладиган шеър оҳангдорлигидир , ёхуд шеърнинг маълум
мисраларидаги ритмик бўлакларининг нотекис такрорланишларидан
ҳам келиб чиқувчи оҳангдорликдир.

РИТМ -шеър санъатинингг мусиқийлиги ва таъсирчанлигини
таъминлаб турувчи асосий манба бадиий восита бўлиб , у бирор
бир шеър таркибида асосан вазн , қофия , интонация ,
поэтик фигуралар , бадиий санъатлар , ҳамда кўчирмалар
билан узвий боғликда содир бўлади.

Шеър ритмини вужудга келтиргувчи энг асосий манба адабий меъёр ҳисобланиб, бу эса бўғин ва туроқлардир.
Маълум бир шеъриятда бўғин ёки туроқлар ҳажмининг ҳар хил
кўринишларда учраши эса , шу ижодий асарда ҳар доим
оҳангдорлик , ёхуд ритмнинг бузилиши оқибатига олиб келади.
Шеър образли,бадиий ифодали бўлиши билан бирга, тенг ҳамда
вазнли сўзлардан иборат бўлиши керак.

Шунингдек,шеърнинг жозибали ва ўқимишли бўлишини қофияли
сўзлар ташкил қилади,ҳар бир қофиядош
сўзларнинг охири бир хил ҳарф — товушлар билан тугалланиши керак.

Шеърда такрорий сўзларнинг қўлланилиши шеърнинг оҳангдорлигига
путур етказиши мумкин,шу учун шеърда ифодаланаётган тасвир
ранг-баранг сўзлардан тузилса жозибадорлиги ошади,шунингдек
муболағанинг шаклларидан унумли фойдалана олиш ҳам ижодкорнинг
бадиий тасвири нечоғлик кенг эканлигидан дарак беради.
Киши бирор бир шеърни ўқиганда ундан лаззатланиши,яъни руҳий
ҳордиқ олиши шеърнинг кучли ёзилганлига ишорадир.

Гоҳида киши ўқиган шеърининг таъсиридан бир неча кунлаб чиқа
олмаслиги ҳам мумкин, бундай шеърларда бадиий тасвир кучли бўлиб,
шеърдаги авж нуқталар ўқувчини сеҳрлаб қўяди,гарчи шеърда
муболағанинг ишониб бўлмас шакллари тасвирланган,ва бу ифодаланган
образли сўзлар ҳаётда рўй бермаслиги аниқ бўлса-да ўқувчи хаёлида
шу тасвирни ростлигига ишонишади.

Азиз ўқувчилар, сизларга вазифа:

Ритм ҳақида қисқача тушунчангизни шархлайсизлар ва шеърдаги ритмнинг ўрнини тасвирлаб берасизлар!

© Элёр Жўраев